Öz
Amaç
Perfüzyon Lisans bölümü öğrencilerinin halihazırda aldıkları teorik ve pratik eğitim süreçlerinin kalitesi, etkinliği ve öğrencilerin mesleki alandaki gelecek planları, perfüzyonistlik mesleğinin geleceği açısından önemli olduğu düşünülmektedir. Bu çalışma, Türkiye’deki Perfüzyon Lisans öğrencilerinin eğitim kalitesini ve eğitim ihtiyaçlarını belirlemek amacıyla yapılmıştır.
Gereç ve Yöntem
Türkiye’de Perfüzyon Lisans eğitimi veren üniversitelerde öğrencilere yönelik %90 kapsayıcılıkla anket çalışması yapılarak veriler toplanmıştır. Var olan teorik ve pratik eğitim süreç analizi, eğitim ihtiyaçları ve öğrencilerin gelecek çalışma planları incelenmiştir. Anket çoktan seçmeli sorulardan oluşmakta olup, anketin istatistiksel analizi SPSS 27.0 programı yardımıyla yapılmıştır. Tanımlayıcı nitelikle olan bu araştırmada kategorik veriler frekans ve yüzde kullanılarak sunulmuştur.
Bulgular
Katılımcıların %67,1’i A üniversitesinde, %32,9’u ise B üniversitesinde eğitim almaktadır. Katılımcıların %76,7’si teorik eğitimin fazla, pratik eğitimin ise yetersiz olduğunu düşünmektedirler. Öğrenciler üniversitelerin sağladığı laboratuvar imkanlarının yetersiz olduğunu belirtirken, staj süresi açısından bakıldığında A üniversitesindeki öğrencilerin dengeli dağılımının yanında, B üniversitesindeki öğrencilerin %75,6’sı yetersiz olduğunu bildirdiler. Öğrencilerin %85,9’u alan derslerinde perfüzyonist öğretim elemanlarının ders anlatım tekniklerini daha faydalı bulmaktadır. Öğrencilerin mesleki hedef ve beklentileri açısından bakıldığında her 5 öğrenciden 1’inin mesleğini yurt dışında yapma isteği ön plana çıkmaktadır.
Sonuç
Türkiye’deki perfüzyon öğrencilerinin eğitim süreçleri analiz edilmiş ve üniversiteler ile klinik uygulama alanlarındaki eğitim ihtiyaçları belirlenmiştir. Eğitim faaliyetlerinin etkinliği için laboratuvar imkanları ve klinik uygulama olanaklarının artırılmasına yönelik önerilerin yanında, simülasyon sistemleriyle desteklenmiş laboratuvar eğitimleri önerilmektedir.
Giriş
Türkiye’ de perfüzyon lisans eğitimi; ÖSYM tarafından yapılan merkezi bir sınav ile öğrencilerin kazandıkları sıralama neticesinde tercih edilerek yerleştirmelerinin yapıldığı dört yıllık, sekiz dönemlik bir bölümdür. Öğrenciler dört yıl boyunca teorik, pratik, laboratuvar ve staj imkanları ile eğitimlerini sürdürmektedirler. Pratik eğitimin bir parçası olan staj uygulaması öğrenciyi ameliyathane ortamına ve olgulara hazırlamayı hedefler. Staj uygulamaları öğrenci popülasyonu değerlendirildiğinde klinik ile öğrenci etkileşimi açısından tartışma konusu olmuştur. Perfüzyon eğitimini geliştiren bir araç son yıllarda perfüzyon simülasyonun ortaya çıkması olmuştur (1). Simülasyonlar staj uygulamalarına ek bir alternatif olabilir. Ulusal ölçekte lisans eğitimini değerlendirme ve öğrencilerin beklentisini tespit etmeye yönelik bir yayın bulunmuyor. Perfüzyonistlerin eğitim ve öğretimi Avrupa çapında uyumlu değildir (2). Mesleki bilgisi ve becerisi yüksek perfüzyonistlerin yetiştirilmesi için eğitim veren kuruluşların sağladıkları imkanların öğrenciler tarafından değerlendirmesi ve eğitimde bir program birliğine gidilmesinin yolunu açacağını düşünmekteyiz.
Gereç ve Yöntemler
Türkiye’de perfüzyon lisans eğitimi veren iki üniversiteye Google Formlar üzerinden oluşturulan 24 soruluk bir anket yapıldı. Anket sonuçlarında üniversitelere A ve B harfleri ile isimler verildi. Anket 4 eğitmen perfüzyonist tarafından oluşturuldu. Ankette öğrencilere; lisans öğrencilerinin demografik yapısını, mevcut eğitim konumunu ve gelecekteki hedeflerini anlamaya yönelik 24 soru iletildi. Üsküdar Üniversitesi Girişimsel Olmayan Araştırmalar Etik Kurulu Başkanlığının kurul kararına dayanarak (karar numarası: 2024-89, tarih: 29/12/2024), Türkiye genelinde Perfüzyon Lisans eğitimi veren üniversitelerde öğrencilere yönelik %90 kapsayıcılık düzeyinde bir anket çalışması yapılarak veriler toplanmıştır. Var olan teorik ve pratik eğitim süreç analizi, eğitim ihtiyaçları ve öğrencilerin gelecek çalışma planları üniversiteler ve sınıflar özelinde ayrıştırılarak incelenmiştir.
İstatistiksel Analiz
Anket çoktan seçmeli sorulardan oluşmakta olup, tanımlayıcı nitelikle olan bu araştırmada kategorik veriler frekans ve yüzde kullanılarak sunulmuştur. Anketin istatistiksel analizi IBM® SPSS® Statistics 27 GradPacks USA programı yardımıyla yapılmıştır.
Bulgular
İki üniversiteden toplam 249 öğrenci ankete katılmıştır. Katılımcıların %67,1’i A üniversitesinde, %32,9’u ise B üniversitesinde eğitim almaktadır (Tablo 1). Öğrencilerin %35,3’ünün sağlık alanında çalışmak için perfüzyon lisans bölümünü tercih ettiğini belirtmişlerdir. Program içeriği ilgisini çekerek tercih yapan öğrencilerin oranı %22,1 ile en çok cevaplanan şık olmuştur (Tablo 2). Staj döneminde öğrencilerin üniversite, hastane, staj kliniğin de ki perfüzyonistlerden rehberlik ve destek alma konusunda, perfüzyonistlerin destek vermeleri üniversite ve hastaneye göre daha yüksek olduğu görüldü. Öğrenciler staj için rehberlik ve destek alma konusunda hastane ile üniversite arasında hayır cevabını üniversiteye daha fazla verdiklerini belirtti. Kısmen cevabını veren öğrenciler üniversite, hastane ve perfüzyonistler bakımından en yüksek cevabı alan olduğu görüldü (Tablo 3).
Eğitim programını değerlendiren A ve B üniversitesi öğrencileri %36,5 ile yeterli buldukları görüldü. Kararsızım yanıtını veren iki üniversite öğrencilerinin oranı yeterli cevabını verenlere %32,1 yakın bulundu. B Üniversitesi öğrencileri eğtim programını A Üniversitesine göre daha yetersiz buldukları saptandı (Tablo 4). Üniversitelerin sunduğu eğitim materyallerini
B Üniversitesi öğrencileri %34,1 oran ile yetersiz olarak belirttiler. İki üniversitede de kesinlikle yeterli bulma oranı oldukça düşük gözlendi. Laboratuvar imkanları değerlendiriliğinde B üniversitesi yetersiz bulanlar yeterli bulanlara oranla yüksek tespit edildi (Tablo 4). Öğrenciler; staj döneminde kliniklerde ve hastanede uygulama olanakları değerlendirildiğinde iki üniversite de karasız yanıtı daha yüksek olduğu saptandı. Kesinlikle yetersiz bulma durumu B üniversitesinde daha fazla görüldü. Kesinlikle yeterli bulma durumu ise A üniversitesinde daha fazla bulundu. Staj süresini değerlendirdiğimizde kesinlikle yeterli bulma durumu %2,4 ile iki üniversite için oldukça düşük belirtildi. A üniversitesi için staj süresi kesinlikle yetersiz cevabı B üniversitesine göre daha fazlaydı. Öğrencilerin teorik derslerin pratik dersler ile dengesini yanıtladıklarında teorik fazla pratik az yanıtı yüksek olduğu belirlendi. B üniversitesinde teorik derslerin pratik eğitime oranla oldukça yüksek olduğu görüldü (Tablo 5). Öğrencilerin kariyer planlamasına baktığımızda iki üniversite de iki cinsiyette de klinikte çalışmak daha çok kariyer hedefi olarak görüldü. Akademik tarafta olmak istiyorum cevabını veren kadın öğrenciler nispeten erkek öğrencilerden fazla bulundu. Öğrencilerinin iki cinsiyette de endüstriyel hedefi oldukça düşük görüldü. Yurt dışında kariyer hedefi olan erkek öğrenciler kadın öğrencilerden fazla bulundu (Tablo 6). Avrupa Kardiyovasküler Perfüzyon Kurulu akreditasyonu ile ilgili öğrencilerin çoğunluğu bilgi sahibi olmadığını belirtti (Tablo 7).
Tartışma
Bir mesleğin kalite standartı olması ve bu standartları koruması; programlı bir çalışma, geçmişi gözden geçirme ile eksikleri tespit etmek gerekir. Bu kalite standartlarını ortaya koyabilmek için önce eğitim programlarının incelenmesi ve meslek yapısına uygunluğunun anlaşılması ile olur. Öğrenciler için bilinçli bölüm seçimi mesleğin geleceği için oldukça önemlidir. Araştırmamızda perfüzyon lisans öğrencilerinin sağlık alanında çalışma isteği ve program içeriğini ilgi çekici bulması bilinçli tercihi gösterebilir. Perfüzyonistlik meslek yapısına baktığımızda; hayati önem arz eden bir meslek olmakla beraber öğrencilerin teorik eğitimin yanında pratik ve uygulamalı eğitim alması zorunludur. Perfüzyon eğitimine 1969 yılından beri önem veren ve bunun üzerinde çalışan Amerika’da perfüzyon eğitimi hem üniversitelerde hemde hastanelerde bir arada yürütülmektedir (3). Araştırmamızda iki üniversitede de teorik eğitimin pratik eğitime göre fazla olması dikkat çekicidir. B üniversitesinde pratik eğitimin teorik eğitime oranla az olduğunu vurgulayan öğrenci popülasyonu %91,5 ile oldukça fazla görünmektedir. Teorik derslerdeki eğitimin içeriği A üniversitesi öğrencilerinde daha olumlu bakış açısı yaratırken B üniversitesi öğrencileri teorik eğitim içeriğinde kararsız olduklarını belirtmektedirler. Pratik eğitimde staj dönemi oldukça önemlidir çünkü bir öğrenci mesleğini icra edeceği alanla tanışır, edindiği bilgi ve becerilerini gözetmenler eşliğinde uygulama fırsatı yakalar. Staj döneminde öğrenciler üniversite ve hastane bünyesinden kısmen rehberlik ve destek alabildiklerini belirttiler. Perfüzyonistlerin rehberlik ve destek durumu üniversite ve hastaneye göre daha iyi bulundu.Araştırmamızda öğrencilerin gelecek planlamalarında mesleklerini yapmaları ve klinikte çalışmak istemeleri %56,6 ile belirtilmiştir. Yurt dışında mesleğimi yapmak istiyorum cevabını veren öğrenciler (%23,3) ile Avrupa Kardiyovasküler Perfüzyon Kurulu (EBCP) akreditasyonu hakkında bilgim yok cevabını veren öğrenciler (%61) karşılaştırıldığında akreditasyonun lisans öğrencilerine yeteri kadar ulaştırılamadığı gözlemlendi.
Sonuç
Araştırmamıza katılan öğrencilerin mesleğini meslek alanlarında icra etmek istemeleri ile daha kaliteli eğitim için çalışması gerektiğini vurgulamaktadır. Bunun için teorik eğitimleri ve pratik eğitimleri dengelemenin önemi görülmektedir. Lisans eğitimi veren üniversitelerin teorik ders programlarının eşit müfredatta olması ulusal perfüzyon eğitiminin oluşmasını sağlayabilir. Çalışmamız üniversitelerin laboratuvar imkanlarının güçlendirilmesi gerektiğini ve simülasyon tabanlı bir pratik eğitim sürecinin sisteme dahil edilmesi gerektiğini göstermektedir. Perfüzyon klinik eğitimlerinin iyileştirilmesi süreci büyük ölçüde dünya üzerinde eksiklikleri bulunan bir konudur. Bunun üzerinde çeşitli çalışmalar yapan eğitim klinikleri bulunmaktadır.
Yapılan bir çalışmada; öğretmen temelli eğitimden öğrenci temelli eğitime aşamalı klinik eğitimi verilerek rotasyon yapmak, öğrencilerin eylemden sonra düşünme yerine eylem sırasında düşünme yetisine katkısı olabileceğini düşünmektedir (4). Staj eğitimlerinde hastanelere özgü staj kılavuzlarının oluşturulması veya var olan kılavuzların güncellenerek devam etmesi öğrencilerin klinik adaptasyonlarını hızlandırabilir.
Avrupa Kardiyovasküler Perfüzyon Kurulu akreditasyonu için öğrencilerin bilgilendirilme ihtiyacı çalışmamızda görülmektedir. Bunun için lisans öğrencilerine döneme ait en güncel bilginin ulaştırılması gerekmektedir.
